Sytuacja pandemii i związane z nią konsekwencje, w tym konieczność długotrwałej izolacji w domach, znacząco zaogniła obecny w wielu rodzinach problem przemocy domowej;
w innych z kolei spowodowała pojawienie się sytuacji konfliktowych, wymagających interwencji.
Czas pandemii obnażył również przykry fakt, że obowiązujące jak dotąd regulacje prawne mające zapewniać ochronę ofiarom przemocy domowej są nie dość skuteczne w sytuacji, gdy w danej sprawie (przeciwko danej osobie – sprawcy przemocy) nie toczy się postępowanie karne.
Natomiast, jeżeli postępowanie karne nie zostanie wszczęte, w istocie nie ma aktualnie podstaw do natychmiastowego odizolowania osoby stosującej przemoc od osoby dotkniętej przemocą.
W obecnym stanie prawnym, jeżeli członek rodziny wspólnie zajmujący mieszkanie swoim zachowaniem polegającym na stosowaniu przemocy w rodzinie czyni szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie, osoba dotknięta przemocą może żądać, aby sąd zobowiązał go do opuszczenia mieszkania. W tego rodzaju postępowaniu rozprawa powinna odbyć się w ciągu miesiąca od dnia wpływu wniosku (choć zwykle termin ten jest zdecydowanie dłuższy), a wydane postanowienie staje się wykonalne z chwilą ogłoszenia i może być zmienione lub uchylone w razie zmiany okoliczności. Z uwagi na czas oczekiwania na wyznaczenie rozprawy i rozpoznanie wniosku, zastosowanie tej procedury, zdecydowanie nie sprzyja natychmiastowemu zapewnieniu bezpieczeństwa ofierze przemocy w rodzinie. Ponadto, jeżeli, po wydaniu orzeczenia uwzględniającego wniosek o nakazanie opuszczenia lokalu, uczestnik nie zastosuje się do niego dobrowolnie, konieczne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego, co dalej znacząco przedłuża czas pobytu osoby stosującej przemoc w lokalu wraz z osobą dotkniętą przemocą.
W konsekwencji nagminne są sytuacje, w której to osoby dotknięte przemocą są zmuszone do opuszczenia mieszkania.
Wobec powyższego, z entuzjazmem należy odnotować fakt, że 30 listopada 2020r. wejdzie w życie tzw. ustawa antyprzemocowa, nowelizująca m.in. ustawę o Policji. Ww. ustawa wyposaży funkcjonariuszy Policji w nowe uprawnienia, pozwalające im na szybkie izolowanie ofiar przemocy od jej sprawcy.
Autorzy projektu ww. ustawy podkreślają, że „przemoc w rodzinie przestała już być postrzegana jako sprawa prywatna, dotycząca jedynie osób stosujących przemoc i dotkniętych przemocą. Współcześnie jest ona traktowana jako złożony problem całego społeczeństwa, o skomplikowanych uwarunkowaniach psychologicznych, wielorakich przyczynach i wielopłaszczyznowych konsekwencjach dla wszystkich członków rodziny, wymagający wszechstronnego uregulowania w prawie publicznym oraz czynnej, transparentnej współpracy władzy, instytucji publicznych i innych wyspecjalizowanych organów dysponujących właściwymi i fachowymi kompetencjami”.
Na podstawie znowelizowanych przepisów ustawy o Policji, funkcjonariusze będą uprawnieni do wydania nakazu natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazu zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia. Ww. nakaz/zakaz będzie poddany kontroli sądu. Ustawodawca nadał Policjantom prawo do samodzielnej oceny ryzyka bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego, odrębnie dla osoby dorosłej i dziecka. Przy tego rodzaju ocenie funkcjonariusz będzie brał pod uwagę w szczególności:
akty przemocy fizycznej w rodzinie;
wiek osoby dotkniętej przemocą w rodzinie;
stosowanie przemocy w rodzinie wobec kobiety w ciąży;
niepełnosprawność w rozumieniu art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 426, 568 i 875) osoby dotkniętej przemocą w rodzinie;
zależność osoby dotkniętej przemocą w rodzinie od osoby stosującej tę przemoc ze względu na stan zdrowia lub jej zaburzenia psychiczne;
zaburzenia psychiczne osoby, o której mowa w ust. 1;
stan osoby, o której mowa w ust. 1, podczas interwencji związany z użyciem, nadużywaniem lub uzależnieniem od alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych, środków zastępczych lub nowych substancji psychoaktywnych;
kierowanie przez osobę, o której mowa w ust. 1, gróźb użycia przemocy ze skutkiem bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia;
dostęp osoby, o której mowa w ust. 1, do niebezpiecznego narzędzia lub broni;
informacje o dotychczas stosowanej przemocy lub prowadzonych postępowaniach wobec osoby, o której mowa w ust. 1, w związku z użyciem przemocy;
informacje od osób, o których mowa w art. 9c ust. 1 pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, dotyczące ich obaw o własne życie lub zdrowie, w tym związanych z nasileniem aktów przemocy w rodzinie;
informacje o próbach targnięcia się na własne życie lub życie osób wspólnie zamieszkujących przez osobę, o której mowa w ust. 1, w związku ze stosowaniem przemocy;
informacje o próbach targnięcia się na własne życie przez osobę dotkniętą przemocą w rodzinie w związku ze stosowaniem tej przemocy.
Warto podkreślić, że niezastosowanie się do ww. nakazu/zakazu Policji będzie stanowiło wykroczenie zagrożone karę aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. Jednocześnie dla wzmocnienia skuteczności tego rozwiązania przewidziano zmianę w ustawie z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. z 2019 r. poz. 1120, z późn. zm.) polegającą na zastosowaniu trybu przyspieszonego wobec sprawców tego wykroczenia. Niezależnie od powyższego, ww. ustawa nowelizująca – tzw. ustawa antyprzemocowa wprowadza szereg zmian również do procedury cywilnej. W świetle nowych przepisów, wspomniany wcześniej wniosek o zobowiązanie do opuszczenia lokalu domownika, który stosuje przemoc, czyniąc szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie, może być poprzedzony wydaniem wspominanego nakazu lub zakazu przez Policję (Żandarmerię Wojskową).
W postanowieniu zabezpieczającym sąd będzie mógł udzielić zabezpieczenia nie tylko na zasadach ogólnych, lecz również przez przedłużenie wydanego przez Policję lub Żandarmerię Wojskową nakazu lub zakazu. Sąd, udzielając zabezpieczenia, identycznie jak w postanowieniu kończącym postępowanie w sprawie, tak jak Policja lub Żandarmeria Wojskowa przy wydaniu nakazu lub zakazu, wskaże obszar lub odległości od mieszkania, które osoba stosująca przemoc jest zobowiązana zachować. Dodatkowo, uznając, że zachodzi konieczność sprawdzania, czy przedłużony nakaz lub zakaz nie są naruszane, sąd będzie musiał określić w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia, jak często Policja lub Żandarmeria Wojskowa mają dokonywać tego sprawdzenia.